İstanbul Tıp Fakültesi Nöroloji Anabilim Dalı’ndan Prof. Dr. Başar Bilgiç ve Doç. Dr. Bedia Samancı, sadece yaşlılık hastalığı olarak görülen Alzheimer’ın, 50’li yaşlarda da ortaya çıkabileceğini vurgulayarak riskli kümelerde Alzheimer’ı geciktirecek stratejileri anlattı. Prof. Dr. Bilgiç, Alzheimer’ın bir beyin hastalığı olduğunu vurgulayarak “Beyin hücrelerinin kaybıyla, beyin dokusunun azalması ile giden bir hastalık. Çoklukla 65 yaş sonrası görülse de 65 yaştan evvel de başlayabiliyor. Bilhassa 50’li yaşlarda, 40’lı yaşlarda da hastalık başlangıcını görebiliyoruz. Bunama, yani demans ile karıştırılabiliyor. Meğer Alzheimer, demansa yol açan hastalıklardan yalnızca birisi. Örneğin bazen B12 eksikliği ya da guatr hastalıkları bile demansa yani bunamaya yol açabilir. Bu ikisi karıştırılmamalı” dedi.
YAKINDA KAN TESTİNDEN ALZHEİMER TEŞHİSİ KONABİLECEK
Teşhis için öncelikle hasta yakınlarının dinlendiğini ve akabinde hastada birtakım muayeneler yapıldığını anlatan Prof. Dr. Bilgiç, kesin teşhis için bazen ileri tetkiklerin de gerekli olabileceğini belirterek şu bilgileri verdi:
“Bir beyin hastalığı olduğu için beyni görmek istiyoruz ve tercihen MR dediğimiz formülle beyinde erime var mı yok mu buna bakıyoruz. Şayet bunlarla da karar veremezsek, o vakit daha üst evre tetkiklere başvuruyoruz. Bunlardan bir tanesi PET dediğimiz metot. Başkası de beyin omurilik sıvısı (BOS) dediğimiz, beynimizin etrafında yer alan sıvıdan örnek alıp, içinde kimi proteinler artmış mı azalmış mı buna bakıyoruz. Günümüzde birtakım aktüel gelişmeler de oldu. Artık BOS yerine, kandan da kimi unsurların artıp azalmasına nazaran teşhis koyabilir duruma geleceğiz. Şimdi klinik kullanıma girmese de yakında kan testi ile Alzheimer tanısı koyabileceğiz.”
HER UNUTKANLIK ALZHEİMER DEĞİL
Alzheimer’da kesin tedavinin olmadığını fakat hali hazırda kullanılan kimi ilaçlarla hastalığın tesirlerinin azaltılabildiğini, bu sayede hasta ve hasta yakınına daha konforlu bir hayat verilebildiğini kaydeden Prof. Dr. Bilgiç, hangi belirtilerde erken teşhis talihi yakalanabileceğini ise şu formda anlattı:
“Kullandığımız birtakım ilaçlar var tedavide. Bunlar, beyinde azalan haberci moleküller ismini verdiğimiz nörotransmiterleri yerine koyan, ya da regüle eden ilaçlar. Bunlarla da hastaların daha kaliteli bir süreç geliştirmesini ve birtakım çok olan bulgularını dindirmeyi sağlıyoruz. Erken teşhis, klasik bir Alzheimer hastası için unutkanlıkların başladığı, gözle görünür hale geldiği devirdir. Ancak unutkanlık şimdi günlük ömrü etkilememiştir. Örneğin hasta bir söylediğini bir daha söyleyebiliyor, bir mevzuyu anlatıyor, sonrasında unutup tekrar tıpkı mevzuyu anlatabiliyor; bir soru soruyor, karşılık alıyor fakat karşılığı unuttuğu için birebir soruyu tekrar tekrar sorabiliyor. Daha da değerlisi vakit içinde bu unutkanlık şikayeti giderek artıyor. Erken teşhis ile hastalığın kuluçka mühletini ilaç tedavileriyle uzatabiliyoruz.”
KELİME OYUNLARI YERİNE REFLEKS OYUNLARINI TERCİH EDİN
En çok merak edilen hususlardan birisinin de sudoku, bulmaca üzere aktifliklerin Alzheimer’a yeterli gelip gelmediği istikametindeki soruların olduğuna değinen Prof. Dr. Bilgiç, sanıldığı üzere söz oyunları formundaki bulmacaların bir müddet sonra hiçbir yararının olmadığını belirtti ve “Çalışmalar, bilhassa bilgisayar ya da telefonda oynanan birtakım oyunların Alzheimer’a faydası olabileceğini gösteriyor. Fakat bu oyunlardan da süratli refleks vermek gereken oyunları seçmek gerekiyor. Birtakım ani uyaranlar çıkıyor oyunda, onlara basmak olabilir, dokunmak olabilir, kesmek olabilir, iki kez süratlice basmak olabilir… Değerli olan süratli refleks vermeyi sağlayan oyunlar olması. Yeni bir enstrüman çalmak ya da yeni bir lisan öğrenmek de Alzheimer riskini düşürüyor. Yeniden akıllı telefonlardaki lisan öğrenme uygulamalarını da birçok hastamıza bazen öneriyoruz. Fakat söz bulma oyunları başlangıçta kollayıcı olsa da aşikâr bir noktadan sonra artık otomatiğe, ezbere bağlar hale geldiği için çok da yararlı değil. Beyinde yeni kontaklar kurmayı sağlayacak oyunlar olmalı. Bu da refleks ya da strateji içeren oyunlarla olur ancak” dedi.
ATİPİK FORMLAR TEŞHİS ALMAKTA ZORLANIYOR
Doç. Dr. Bedia Samancı ise Alzheimer’ın atipik formları nedeniyle bazen hastaların doktor doktor dolaştığına işaret ederek şu kıymetli bilgileri verdi:
“Atipik formlar dediğimiz bellek dışı formları da var. Bunlar çok bilinmez ve hastalarımız doktor doktor dolaşırlar maalesef. Bunlardan bir tanesi, söz bulma zahmeti ile giden lisan varyantı. Örneğin hastamız ‘şey’ sözünü çok sık kullanmaya başlar. Uzun cümleleri tamamlayamaz ya da konuşmalarda yanılgılar yapar, söz uydurur. Bir başkası davranışsal varyant dediğimiz tip. Hasta içine kapanır, toplumsal hayattan izole olur, eskisi kadar toplumsal değildir ve mesken içinde işlerini de çok yeterli yürütemez ya da eskiye nazaran daha sonlu, saldırgan, tahammülsüz bir hal alır; davranışları değişmeye başlar. Bir oburu de posterior varyant dediğimiz, beynin daha art bölgesini tutan bir tip. Bunda da kişi yol bulma problemleri, gözünün önündeki nesneleri arama sıkıntıları yaşar. Üstünü giyemez, düğmelerini hakikat ilikleyemez, denk getiremez. Atipik formlarda, beynin tutulan bölgeleri, yani o patolojik proteinlerin biriktiği bölgeler daha farklı yerlerde gerçekleşiyor. Hasta yakınlarının bilhassa bu tip davranışsal durumlar ile inatlaşmaması gerekir, hastanın istediği şeyleri unutturmaya çalışabilirler ancak hayır dememeleri mutlaka çok değerlidir.
Kelime bozukluğu olan hastalarda da sözleri bulamadıklarında dalga geçmemek ya da düzeltmemek çok değerli.”
COVİD SONRASI KOKU BOZUKLUĞU OLANLARIN ALZHEİMER RİSKİ ARTABİLİR
Covid’in nörolojik tesirleri nedeniyle pandemi devrinde Alzheimer riskine de yönelik pek çok çalışma yapıldığını kaydeden Doç. Dr. Samancı, bazı çalışmaların Covid’in bu tip hastalıkları tetikleyebileceği istikametinde bulgular verdiğine işaret etti:
“Normalde Lewy cisimcikli demans ya da Parkinson ve Alzheimer’ın erken periyodunda de koku bozukluğunu görüyoruz hastalarda. Kovid hastalarında da koku bozukluğu erken devirde görülebiliyor. Koku bozukluğu olan Kovid’lilerle olmayan Kovid hastalarının karşılaştırıldığı pek çok çalışma var zihinsel tutulum açısından. Bu çalışmalardan bir kısmının sonuçlarına nazaran, nörodejeneratif hastalıklar, yani Alzheimer kümesi hastalıklara benzeri formda bir beyinde bir kaskadı (süreci) tetiklediği düşünülüyor.”